نفقه فرزند یکی از مهم‌ترین حقوق مالی کودکان در قانون ایران است که والدین، به‌ویژه پدر، ملزم به پرداخت آن هستند. این نفقه شامل کلیه نیازهای مادی کودک برای یک زندگی متعارف و در شأن اوست. اما در عمل، بسیاری از والدین، به‌ویژه پس از طلاق، با موضوع پرداخت یا مطالبه نفقه مواجه می‌شوند. در این مقاله به صورت کامل به تعریف نفقه فرزند، نحوه محاسبه، مسئول پرداخت، نحوه مطالبه، ضمانت اجرا و نکات حقوقی آن می‌پردازیم.
نفقه فرزند چیست؟
بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پرداخت نفقه فرزند بر عهده پدر است. نفقه کودک شامل تمامی نیازهای اساسی برای رشد و زندگی شایسته او می‌شود؛ از جمله:
- خوراک و پوشاک
- مسکن و لوازم زندگی
- هزینه‌های بهداشت و درمان
- آموزش (شهریه مدرسه، لوازم‌التحریر و…)
- حمل‌ونقل، ارتباطات، تفریح و سایر نیازهای متعارف
تا چه سنی نفقه فرزند باید پرداخت شود؟
سن مشخصی برای پایان نفقه در قانون تعیین نشده، بلکه معیار، استقلال مالی فرزند است:
- تا زمانی که فرزند نتواند مخارج خود را تأمین کند، پدر موظف به پرداخت نفقه است.
- اگر فرزند بیکار یا در حال تحصیل باشد، پدر همچنان موظف است نفقه او را بپردازد.
- حتی اگر فرزند بالای ۱۸ سال باشد ولی استقلال مالی نداشته باشد، مستحق نفقه خواهد بود.
- برای فرزندان دختر، تا زمان ازدواج یا استقلال مالی، نفقه به‌عهده پدر است.
چه کسی مسئول پرداخت نفقه فرزند است؟
طبق قانون مدنی مسئولیت پرداخت نفقه فرزند به عهده ی افراد زیر است :
- پدر در اولویت است و موظف به پرداخت نفقه می‌باشد.
- اگر پدر فوت کند یا ناتوان از پرداخت باشد:
- پدرِ پدر (پدربزرگ) مسئول خواهد بود.
- سپس نوبت به مادر و بستگان دیگر می‌رسد (در موارد خاص و در صورت توان مالی).
نفقه فرزند بعد از طلاق چگونه است؟
پس از طلاق، حضانت فرزند ممکن است با مادر یا پدر باشد، اما:
پرداخت نفقه، همواره بر عهده پدر است، حتی اگر حضانت فرزند با مادر باشد. در چنین مواردی، مادر یا قیم قانونی فرزند می‌تواند به نمایندگی از کودک، علیه پدر دعوی نفقه مطرح کند.
نحوه محاسبه نفقه فرزند چگونه است؟
میزان نفقه کودک بر اساس عوامل زیر تعیین می‌شود:
- سن فرزند (نوزاد، کودک، نوجوان یا دانش‌آموز)
- وضعیت زندگی و محل سکونت (هزینه‌ها در شهرهای بزرگ بیشتر است)
- وضع مالی پدر
- نیازهای ویژه فرزند (بیماری خاص، آموزش خصوصی و غیره)
مثلاً نفقه ماهانه یک کودک دبستانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مورد هزینه تقریبی ماهانه (تومان)
- خوراک ۵ – ۷ میلیون
- پوشاک ۱ – ۲ میلیون
- مسکن (سهم فرزند) ۵ – ۱۰ میلیون
- درمان و بهداشت ۱ میلیون
- مدرسه و لوازم آموزشی ۲ – ۳ میلیون
- تفریح، رفت‌وآمد و… ۱ – ۲ میلیون
- جمع تقریبی نفقه ماهانه ۱۵ تا ۲۵ میلیون تومان
مبالغ فقط تقریبی‌اند و کارشناس رسمی دادگستری پس از بررسی شرایط، میزان دقیق را مشخص می‌کند.
چگونه می‌توان نفقه فرزند را مطالبه کرد؟
مراحل اقدام برای مطالبه نفقه فرزند به شرح زیر است :
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی : مادر یا قیم قانونی فرزند دادخواستی با عنوان “مطالبه نفقه فرزند” ثبت می‌کند.
- ارجاع به دادگاه خانواده: دادگاه با بررسی مدارک، موضوع را به کارشناس نفقه ارجاع می‌دهد.
- تعیین میزان نفقه توسط کارشناس: کارشناس پس از بررسی وضعیت مالی پدر، نیازهای کودک، محل سکونت و …، مبلغ نفقه را پیشنهاد می‌دهد.
- صدور حکم توسط دادگاه: در نهایت قاضی با توجه به نظر کارشناس، رأی به پرداخت نفقه صادر می‌کند.
اگر پدر نفقه فرزند را پرداخت نکند چه می‌شود؟
طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی:
در صورتی که پدر با وجود تمکن مالی، از پرداخت نفقه فرزند خودداری کند، ممکن است به حبس تعزیری از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم شود.
برای این کار، مادر یا نماینده قانونی فرزند می‌تواند شکایت کیفری ترک انفاق مطرح کند.
نکات نفقه فرزند
- اگر فرزند نامشروع باشد، حق نفقه از پدر ساقط نمی‌شود.
- پدر نمی‌تواند با توافق، خود را از پرداخت نفقه معاف کند.
- نفقه فرزند تا ۱۰ سال گذشته قابل مطالبه است، به شرط اثبات عدم دریافت آن.
- در صورت استنکاف پدر و عدم توان مالی بستگان نزدیک، دولت (بهزیستی) ممکن است وارد عمل شود.
نتیجه‌گیری
نفقه فرزند از مهم‌ترین حقوق قانونی و انسانی کودک است که قانون‌گذار برای آن سازوکار مشخصی تعریف کرده است. در صورت طلاق یا ترک انفاق، مادر یا قیم می‌تواند با طرح دادخواست یا شکایت، نفقه جاری یا معوقه فرزند را مطالبه کند.
مشاوره با یک وکیل خانواده متخصص در حوزه مطالبه نفقه می‌تواند در این مسیر بسیار مؤثر باشد و روند رسیدگی را تسهیل کند.
سوالات متداول
نفقه فرزند بر عهده کیست؟
در درجه اول پدر.
آیا مادر هم باید نفقه فرزند بدهد؟
در صورت عدم توانایی یا فوت پدر.
تا چه سنی پدر باید نفقه پسر را بدهد؟
تا 18 سالگی و در صورت عدم توانایی کسب معاش.
تا چه زمانی پدر باید نفقه دختر را بدهد؟
تا زمان ازدواج و نیازمندی.
آیا حضانت مادر باعث می‌شود پدر نفقه ندهد؟
خیر، حضانت ربطی به تکلیف پرداخت نفقه ندارد.
چطور می‌توان نفقه فرزند را مطالبه کرد؟
از طریق دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست.
