شکایت حقوقی چیست و چگونه انجام می شود؟

شکایت حقوقی چیست؟

شکایت حقوقی (که در اصطلاح حقوقی به آن “اقامه دعوای حقوقی” یا “طرح دعوای مدنی” گفته می‌شود) فرآیندی قانونی است که یک شخص (خواهان) برای احقاق حق یا مطالبه حقی که فکر می‌کند از سوی شخص یا اشخاص دیگر (خوانده) تضییع شده، به دادگستری مراجعه می‌کند. هدف از شکایت حقوقی، الزام خوانده به انجام کاری (مثلاً پرداخت بدهی، ایفای تعهد) یا جبران خسارت است و برخلاف شکایت کیفری، به دنبال مجازات حبس یا جزای نقدی نیست، بلکه بیشتر بر جبران ضرر و زیان مالی یا بازگرداندن حق متمرکز است.

تفاوت شکایت حقوقی با شکایت کیفری

قبل از ورود به جزئیات، درک تفاوت کلیدی بین شکایت حقوقی و کیفری ضروری است:

• شکایت حقوقی: مربوط به روابط بین اشخاص و نقض قراردادها، بدهی‌ها، اختلافات مالی، خانوادگی و… است. هدف، جبران ضرر و زیان یا الزام به ایفای تعهد است. (مانند مطالبه مهریه، پس گرفتن قرض، الزام به تنظیم سند رسمی).
• شکایت کیفری: مربوط به جرم و مجازات است. هدف، مجازات متخلف (حبس، شلاق، جزای نقدی) و برقراری نظم عمومی است. (مانند سرقت، کلاهبرداری، ضرب و جرح).

مراحل انجام شکایت حقوقی

 

 

فرآیند یک شکایت حقوقی در ایران معمولاً شامل مراحل زیر است:

جمع‌آوری مدارک و مستندات

این اولین و حیاتی‌ترین گام است. بدون مدارک کافی، شانس موفقیت شما بسیار پایین خواهد بود. مدارک شامل هر چیزی است که ادعای شما را ثابت کند:

• مدارک اصلی: قراردادها (مبایعه‌نامه، اجاره‌نامه، قرارداد مشارکت)، چک، سفته، برات.
• مدارک فرعی (اماره و قرینه): رسیدهای بانکی (واریز، فیش‌های عابر بانک)، پیامک‌ها، چت‌های شبکه‌های اجتماعی، ایمیل‌ها، نامه‌های عادی، مکالمات صوتی ضبط شده (در صورت رعایت موازین قانونی و امکان اثبات اصالت)، استشهادنامه شهود، فاکتورهای خرید یا فروش.
• مدارک هویتی: شناسنامه و کارت ملی خواهان و خوانده (در صورت دسترسی به مشخصات کامل خوانده).

تعیین صلاحیت مرجع قضایی برای شکایت حقوقی

بر اساس مبلغ خواسته یا نوع دعوا، پرونده شما به مرجع خاصی ارجاع می‌شود:

• شورای حل اختلاف: برای دعاوی مالی با مبلغ تا 20 میلیون تومان (و برخی دعاوی غیرمالی خاص مانند تخلیه ملک استیجاری بدون اختلاف در مالکیت).
• دادگاه حقوقی: برای دعاوی مالی با مبلغ بیش از 20 میلیون تومان و تمام دعاوی غیرمالی پیچیده‌تر (مانند دعاوی خانوادگی، اثبات مالکیت، الزام به تنظیم سند رسمی).
• محل اقامت خوانده: به طور کلی، دادگاهی صالح به رسیدگی است که محل اقامت خوانده (طرف مقابل) در حوزه قضایی آن باشد. البته استثنائاتی هم وجود دارد (مثلاً در دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول، دادگاه محل مال صالح است).

تنظیم دادخواست در شکایت حقوقی

دادخواست، سند رسمی است که ادعای شما در آن مطرح می‌شود. این مرحله بسیار مهم است و دقت در تنظیم آن می‌تواند سرنوشت پرونده را تغییر دهد:

• مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه، تمام مراحل ثبت دادخواست و پیگیری پرونده به صورت الکترونیکی و از طریق این دفاتر انجام می‌شود.
• نوشتن شرح دعوا: باید به طور دقیق، واضح و مختصر، ماجرا، خواسته شما (مثلاً مطالبه مبلغ مشخص، الزام به انجام تعهد) و دلایل و مستندات قانونی خود را شرح دهید.
• پیوست مدارک: تمامی مدارکی که جمع‌آوری کرده‌اید، باید اسکن شده و به دادخواست پیوست شوند.
• ذکر خواسته: خواسته شما (مثلاً مبلغ بدهی، نوع تعهد) باید به صراحت ذکر شود. در دعاوی مالی، خواهان موظف به پرداخت هزینه دادرسی است که بر اساس مبلغ خواسته تعیین می‌شود.

ابلاغ و تشکیل جلسه رسیدگی به شکایت حقوقی

ابلاغ دادخواست: پس از ثبت دادخواست و پرداخت هزینه‌ها، دادخواست و ضمائم آن به خوانده ابلاغ می‌شود. خوانده موظف است در مهلت قانونی (معمولاً 10 روز) لایحه دفاعیه خود را ارائه دهد.

تعیین وقت رسیدگی: مرجع قضایی (دادگاه یا شورا) زمانی را برای جلسه رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می‌کند.

جلسه رسیدگی: در این جلسه، طرفین یا وکلای آن‌ها حاضر شده و به دفاع از مواضع خود می‌پردازند. قاضی به اظهارات گوش داده، مدارک را بررسی و در صورت لزوم، تحقیقات و استعلامات لازم را انجام می‌دهد.

صدور رأی و مراحل پس از آن

• صدور رأی: پس از بررسی‌های لازم، قاضی رأی خود را صادر می‌کند. رأی ممکن است به نفع خواهان (محکومیت خوانده) یا به ضرر او (رد دعوا) باشد.
• تجدیدنظرخواهی: طرفین دعوا معمولاً ظرف 20 روز (در ایران) پس از ابلاغ رأی بدوی، حق دارند نسبت به آن تجدیدنظرخواهی کنند. پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارجاع داده می‌شود.
• فرجام‌خواهی: در برخی موارد خاص و برای برخی مبالغ یا انواع دعاوی، پس از رأی تجدیدنظر، امکان فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور نیز وجود دارد.
• قطعیت رأی: پس از طی شدن مراحل اعتراض و عدم اعتراض در مهلت‌های قانونی، رأی قطعی می‌شود.

اجرای حکم در شکایت حقوقی

اگر رأی به نفع خواهان قطعی شود، مرحله اجرای حکم آغاز می‌شود:

• صدور اجراییه: خواهان باید با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری، درخواست صدور اجراییه کند. اجراییه، سندی رسمی است که به خوانده دستور می‌دهد مفاد رأی را اجرا کند.
• معرفی اموال: اگر خوانده به صورت داوطلبانه رأی را اجرا نکند، خواهان می‌تواند اموالی از وی (مانند حساب بانکی، حقوق، ملک، خودرو، سهم‌الشرکه، مطالبات از دیگران و…) را به اجرای احکام معرفی کند.
• توقیف و مزایده: اجرای احکام دستور توقیف اموال را صادر می‌کند. در صورت عدم پرداخت بدهی، اموال توقیف شده از طریق مزایده به فروش رسیده و طلب خواهان از محل آن وصول می‌شود.

نکات مهم

• مشاوره حقوقی: پیچیدگی‌های قوانین و رویه‌های قضایی، لزوم مشورت با یک مشاوره حقوقی تضمینی را به خصوص در دعاوی با ارزش مالی بالا یا ابعاد پیچیده، دوچندان می‌کند. یک وکیل می‌تواند شما را در تمام مراحل راهنمایی کرده و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.
• دقت و صداقت: در تمامی مراحل دادرسی، دقت در ارائه اطلاعات و صداقت در بیان واقعیت‌ها بسیار مهم است.
• صبر و پیگیری: فرآیند قضایی ممکن است زمان‌بر باشد و نیاز به صبر و پیگیری مستمر دارد.

شکایت حقوقی ابزاری قدرتمند برای احقاق حقوق است، اما آشنایی با مراحل آن و بهره‌گیری از مشاوره متخصصان می‌تواند مسیر را برای شما هموارتر کند.

سوالات متداول

شکایت حقوقی چیست؟

یک فرآیند قانونی برای احقاق حق یا مطالبه حقی است که از سوی شخص دیگری تضییع شده، با هدف جبران ضرر مالی یا الزام به انجام تعهد.

تفاوت اصلی شکایت حقوقی با شکایت کیفری چیست؟

شکایت حقوقی به دنبال جبران خسارت یا اجرای تعهد است (مثل پس گرفتن پول)، در حالی که شکایت کیفری به دنبال مجازات مجرم (مثل حبس) است.

چه مدارکی برای طرح شکایت حقوقی لازم است؟

هر سندی که ادعای شما را اثبات کند، مانند قراردادها، چک، سفته، رسید بانکی، پیامک‌ها و چت‌ها.

برای چه مبلغی باید به شورای حل اختلاف مراجعه کرد؟

برای دعاوی مالی با مبلغ تا 20 میلیون تومان.

برای چه مبلغی باید به دادگاه حقوقی مراجعه کرد؟

برای دعاوی مالی با مبلغ بیش از 20 میلیون تومان و همچنین دعاوی غیرمالی پیچیده.

چگونه می‌توانم شکایت حقوقی خود را ثبت کنم؟

باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، “دادخواست” خود را تنظیم و ثبت کنید.