یکی از مهم‌ترین موضوعات پس از جدایی زوجین، بحث حضانت فرزند بعد از طلاق است. بسیاری از والدین، به‌ویژه مادران، نگران این هستند که پس از طلاق فرزندانشان را از دست بدهند یا در روند قانونی دچار مشکلات شوند. قانون مدنی ایران، به ویژه مواد 1169 به بعد، به موضوع حضانت پرداخته است و مصلحت کودک به عنوان اولویت اصلی در تعیین سرپرست و محل نگهداری او در نظر گرفته می‌شود. در این مقاله به طور کامل به بررسی شرایط قانونی، سن حضانت، نقش پدر و مادر، و نحوه تصمیم‌گیری دادگاه درباره شرایط گرفتن حضانت فرزند بعد از طلاق می‌پردازیم.
گرفتن حضانت فرزند بعد از طلاق یعنی چه؟
حضانت یعنی نگهداری، تربیت و مراقبت از فرزند. زمانی که زن و شوهر از هم جدا می‌شوند، تعیین اینکه فرزند با چه کسی زندگی کند، تحت عنوان “حضانت فرزند بعد از طلاق” بررسی می‌شود. قانون‌گذار با در نظر گرفتن مصلحت کودک، شرایط سنی، وضعیت اخلاقی و اقتصادی والدین، حضانت را تعیین می‌کند.
سن حضانت در قانون ایران چگونه است؟
بر اساس قانون مدنی ایران سن حضانت به شرح زیر است :
- فرزند دختر و پسر تا سن ۷ سالگی: حضانت با مادر است.
- بعد از ۷ سالگی تا سن بلوغ: تصمیم با دادگاه و با توجه به مصلحت کودک گرفته می‌شود.
- سن بلوغ: ۹ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران.
- پس از سن بلوغ، فرزند حق انتخاب دارد که با کدام‌یک از والدین زندگی کند.
شرایط گرفتن حضانت فرزند بعد از طلاق
برای اینکه یکی از والدین بتواند حضانت فرزند بعد از طلاق را به‌عهده بگیرد، باید شرایط قانونی زیر را داشته باشد:
صلاحیت اخلاقی و روانی
والدی که درخواست حضانت دارد، باید از نظر اخلاقی، روانی و رفتاری در وضعیت مناسبی باشد. مثلاً:
- سوءسابقه نداشته باشد
- معتاد یا دائم‌الخمر نباشد
- سابقه کودک‌آزاری یا ضرب‌وشتم نداشته باشد
توان مالی و محیط مناسب
دادگاه بررسی می‌کند که آیا والد مورد نظر توانایی تأمین رفاه و آموزش فرزند را دارد یا نه.
عدم ازدواج مجدد (در مواردی خاص)
اگر مادر بعد از طلاق ازدواج مجدد کند، ممکن است حضانت فرزند از او سلب شود و به پدر واگذار شود، مگر اینکه مصلحت فرزند چیز دیگری را ایجاب کند.
مصلحت کودک، اصل اول در تصمیم دادگاه
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، مصلحت فرزند بالاتر از هر شرط و قانونی است. یعنی حتی اگر طبق قانون حضانت با مادر باشد، ولی اثبات شود که پدر شرایط بهتری برای نگهداری دارد (یا بالعکس)، دادگاه تصمیم متفاوتی می‌گیرد.
اگر والد دارای حضانت شرایط را از دست بدهد چه می‌شود؟
اگر بعد از صدور حکم حضانت، مشخص شود که والد مورد نظر دچار مشکل رفتاری، اعتیاد، بیماری روانی یا خشونت شده، والد دیگر می‌تواند با ارائه مدارک به دادگاه، حضانت را تغییر دهد.
حضانت مشترک؛ امکان‌پذیر است؟
در قانون ایران چیزی به‌نام “حضانت مشترک” به‌صورت رسمی وجود ندارد، اما در طلاق توافقی، زن و شوهر می‌توانند توافق کنند که فرزند هفته‌ای چند روز با مادر و چند روز با پدر باشد. در صورت موافقت دادگاه، این توافق قابل اجراست.
آیا فرزند می‌تواند خودش انتخاب کند با چه کسی باشد؟
بعد از رسیدن به سن بلوغ شرعی (۹ سال برای دختر، ۱۵ سال برای پسر)، کودک حق انتخاب دارد که با کدام والد زندگی کند. اما در مواردی ممکن است دادگاه با وجود تمایل فرزند، به دلیل مصلحت، تصمیم متفاوتی بگیرد.
تغییر حضانت ممکن است ؟
پس از تعیین حضانت، در صورتی که شرایط یکی از والدین تغییر کند و دادگاه تشخیص دهد که این تغییر به مصلحت کودک نیست (مثلاً اعتیاد، بیماری روانی، بدرفتاری)، می‌تواند حکم حضانت را تغییر دهد و آن را به طرف دیگر یا حتی شخص ثالث واجد صلاحیت (مانند بستگان نزدیک یا سازمان بهزیستی) واگذار کند.
والدی که حضانت فرزند را بر عهده ندارد، حق ملاقات با فرزند خود را دارد. میزان و نحوه این ملاقات معمولاً با توافق طرفین تعیین می‌شود و در صورت عدم توافق، دادگاه با توجه به مصلحت کودک، در این خصوص تصمیم‌گیری می‌کند. هدف از حق ملاقات، حفظ ارتباط عاطفی بین فرزند و والدی است که حضانت را ندارد.
نکات مهم در حضانت فرزند بعد از طلاق
- والد بدون حضانت، حق ملاقات با فرزند دارد.
- نمی‌توان حق ملاقات را سلب کرد، مگر در موارد خاص و با دستور دادگاه.
- هزینه نگهداری فرزند (نفقه کودک) بر عهده پدر است، حتی اگر حضانت با مادر باشد.
- حضانت کودک قابل واگذاری یا فروش نیست و فقط با رای دادگاه قابل تغییر است.
نتیجه گیری
موضوع حضانت فرزند بعد از طلاق از حساس‌ترین موضوعات حقوق خانواده است که احساسات و آینده کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اگرچه قانون شرایط مشخصی دارد، اما در نهایت این مصلحت کودک است که ملاک اصلی دادگاه در تعیین حضانت خواهد بود.
پیشنهاد می‌شود پیش از اقدام قانونی، حتماً از مشاوره حقوقی خانواده استفاده کنید تا بتوانید بهترین تصمیم را برای خود و فرزندتان بگیرید.
❓ سوالات متداول
آیا پدر می‌تواند حضانت فرزند زیر ۷ سال را بگیرد؟
فقط در صورت اثبات عدم صلاحیت مادر.
در صورت ازدواج مادر، حضانت از او گرفته می‌شود؟
بله، ولی فقط اگر مصلحت کودک در خطر باشد.
فرزند بعد از ۱۵ سالگی با چه کسی زندگی می‌کند؟
با کسی که خودش انتخاب کند، مگر در صورت وجود خطر برای او.
