فرق پرونده های حقوقی و کیفری در چیست؟

در نظام قضایی، با دو نوع اصلی پرونده مواجه می‌شویم که هرچند هر دو زیر چتر “قانون” قرار می‌گیرند، اما از نظر ماهیت، اهداف، مراجع رسیدگی و پیامدها، تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند: پرونده‌ های حقوقی و کیفری. بسیاری از افراد این دو مفهوم را به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌برند، در حالی که درک تمایز آنها برای هر شهروندی ضروری است. در این مقاله از حق گستران، به بررسی دقیق تفاوت‌های پرونده های حقوقی و کیفری می‌پردازیم.

فرق بین پرونده های حقوقی و کیفری

موضوع و ماهیت پرونده

اولین و مهم‌ترین تفاوت بین پرونده های حقوقی و کیفری، در موضوع و ماهیت دعوا نهفته است:

پرونده های حقوقی: این پرونده‌ها به اختلافات بین اشخاص حقیقی یا حقوقی بر سر حقوق و تعهدات خصوصی آنها می‌پردازند. موضوع اصلی در اینجا، نقض یک تعهد قراردادی، عدم رعایت یک حق مالکیت، یا بروز یک ضرر و زیان مالی است که ناشی از تخلف از قوانین مدنی و تجاری است. هدف نهایی، جبران خسارت، اجرای تعهد، یا احقاق یک حق است.

مثال‌ها: مطالبه مهریه، اختلافات ملکی (تصرف عدوانی، خلع ید)، ورشکستگی، دعاوی مربوط به ارث، وصول چک برگشتی (از جنبه حقوقی)، الزام به تنظیم سند رسمی.

پرونده های کیفری: این پرونده‌ها به جرائم می‌پردازند؛ یعنی اعمالی که قانونگذار آنها را به دلیل نقض نظم عمومی جامعه و ضرر به منافع عمومی یا خصوصی، مجازات‌پذیر دانسته است. هدف اصلی در اینجا، شناسایی مجرم، اثبات وقوع جرم، و در نهایت اعمال مجازات مقرر در قانون برای حفظ نظم و امنیت جامعه و همچنین مجازات فرد خاطی است.

مثال‌ها: سرقت، کلاهبرداری، ضرب و جرح، قتل، توهین، افترا، جعل، خیانت در امانت، قاچاق.

شاکی و مدعی: چه کسی دعوا را آغاز می‌کند؟

پرونده های حقوقی: در پرونده‌های حقوقی، دعوا همواره با شکایت یا دادخواست فرد یا نهاد متضرر (خواهان) آغاز می‌شود. این فرد است که ادعای تضییع حق خود را مطرح کرده و از دادگاه می‌خواهد که حکمی به نفع او صادر کند. اگر خواهان دعوا را پیگیری نکند، پرونده ممکن است متوقف یا مختومه شود.

پرونده های کیفری: در پرونده‌های کیفری، ممکن است دعوا با شکایت شاکی خصوصی (فرد متضرر از جرم) آغاز شود، اما در بسیاری از جرائم، حتی بدون شاکی خصوصی نیز مدعی‌العموم (دادستان) به نمایندگی از جامعه، وارد عمل می‌شود. این به دلیل جنبه عمومی جرم است که به نظم جامعه خدشه وارد می‌کند. بنابراین، حتی اگر شاکی خصوصی رضایت دهد، ممکن است جنبه عمومی جرم همچنان مورد پیگرد قرار گیرد.

مراجع رسیدگی: کجا به دعوا رسیدگی می‌شود؟

پرونده های حقوقی: رسیدگی به این پرونده‌ها در دادگاه‌های حقوقی (مانند دادگاه عمومی حقوقی، دادگاه خانواده، شورای حل اختلاف برای دعاوی کوچک‌تر) انجام می‌شود.

پرونده های کیفری: رسیدگی اولیه و تحقیقات مقدماتی در دادسرا (توسط بازپرس یا دادیار) صورت می‌گیرد و پس از آن، پرونده برای صدور حکم به دادگاه‌های کیفری (مانند دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب) ارجاع می‌شود.

نتایج و پیامدها: حکم دادگاه چه خواهد بود؟

فرق پرونده های حقوقی و کیفری

پرونده های حقوقی: نتیجه یک پرونده حقوقی، معمولاً جبران خسارت مالی، اجرای یک تعهد، ابطال یک سند، یا الزام به انجام یا عدم انجام کاری است. فرد بازنده در پرونده حقوقی، محکوم به پرداخت وجه یا انجام کاری می‌شود و مجازات حبس یا زندان ندارد.

پرونده های کیفری: نتیجه یک پرونده کیفری، صدور حکم مجازات برای مجرم است. این مجازات می‌تواند شامل حبس (زندان)، جزای نقدی (که به حساب دولت واریز می‌شود)، شلاق، اعدام و سایر مجازات‌های پیش‌بینی شده در قانون باشد. در کنار مجازات، ممکن است حکم به رد مال (بازگرداندن مال تحصیل شده از جرم) یا جبران خسارت مادی و معنوی شاکی خصوصی نیز صادر شود که این بخش جنبه حقوقی پیدا می‌کند.

قوانین حاکم: کدام کتاب قانون ملاک است؟

پرونده های حقوقی: قوانین حاکم بر این پرونده‌ها، عمدتاً قانون مدنی، قانون تجارت، قانون آیین دادرسی مدنی و سایر قوانین خاص مربوط به حقوق افراد است.

پرونده های کیفری: قوانین حاکم بر این پرونده‌ها، عمدتاً قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری و سایر قوانین جزایی خاص است.

آغازگر دعوا و رضایت طرفین

پرونده های حقوقی: با دادخواست خواهان شروع می‌شود و در صورت انصراف خواهان یا صلح و سازش طرفین، پرونده مختومه می‌شود. رضایت طرفین در هر مرحله‌ای می‌تواند به پایان دعوا منجر شود.

پرونده های کیفری: با شکایت شاکی یا گزارش ضابطین/مدعی‌العموم شروع می‌شود. در جرائم قابل گذشت (مانند توهین، افترا)، رضایت شاکی خصوصی می‌تواند منجر به مختومه شدن پرونده شود. اما در جرائم غیرقابل گذشت (مانند سرقت، کلاهبرداری)، حتی با رضایت شاکی، جنبه عمومی جرم همچنان توسط دادسرا پیگیری می‌شود و مجرم مجازات خواهد شد.

چرا درک تفاوت بین پرونده های حقوقی و کیفری مهم است؟

درک صحیح تفاوت بین پرونده های حقوقی و کیفری از چند جهت حائز اهمیت است:

• انتخاب مسیر درست: اگر با مشکلی مواجه شدید، شناخت نوع پرونده به شما کمک می‌کند تا به مرجع صحیح مراجعه کرده و مسیر قانونی درستی را انتخاب کنید.
• انتظارات واقع‌بینانه: با دانستن ماهیت پرونده، انتظارات شما از نتیجه و پیامدهای آن واقع‌بینانه‌تر خواهد بود.
• انتخاب وکیل مناسب: وکلای متخصص در حوزه حقوقی و کیفری مهارت‌ها و دانش تخصصی متفاوتی دارند. انتخاب وکیل مناسب با نوع پرونده شما، شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.

در مجموعه حق گستران، ما با تیمی از وکلای مجرب در هر دو حوزه حقوقی و کیفری، آماده ارائه مشاوره و همراهی شما در تمامی مراحل قانونی هستیم تا با درک صحیح پرونده خود، بهترین نتیجه را بگیرید. فقط کافیست با ما در تماس باشید.

سوالات متداول

تفاوت اصلی پرونده های حقوقی و کیفری چیست؟

پرونده‌های حقوقی مربوط به اختلافات بین افراد یا نهادها هستند، در حالی که پرونده‌های کیفری مربوط به جرایمی هستند که علیه جامعه (قانون) انجام شده‌اند.

هدف از پیگیری یک پرونده حقوقی چیست؟

هدف معمولاً جبران خسارت یا الزام به انجام/عدم انجام کاری توسط طرف مقابل است، نه مجازات.

هدف از پیگیری یک پرونده کیفری چیست؟

هدف مجازات فرد مجرم (مانند زندان، جریمه، یا سایر احکام قانونی) به دلیل نقض قانون است.

چه کسی در پرونده حقوقی، شاکی محسوب می‌شود؟

در پرونده حقوقی، فرد یا نهادی که دعوا را مطرح می‌کند، خواهان (Plaintiff) نامیده می‌شود.

چه کسی در پرونده کیفری، شاکی محسوب می‌شود؟

در پرونده کیفری، دولت یا دادستان (Prosecutor) از طرف جامعه شاکی محسوب می‌شود.