پس از فوت هر فرد، یکی از نخستین و ضروری‌ترین اقداماتی که بازماندگان باید انجام دهند، تعیین وراث قانونی و سهم‌الارث هر یک از آنان است. برای این منظور، دادگاه گواهی رسمی‌ای صادر می‌کند که به آن گواهی انحصار وراثت گفته می‌شود.
در این مقاله به‌صورت جامع و کاربردی بررسی می‌کنیم که گواهی انحصار وراثت چیست، چه مدارکی نیاز دارد، چگونه صادر می‌شود، و چه نکاتی باید در این روند رعایت شود.
گواهی انحصار وراثت چیست؟
گواهی انحصار وراثت سندی رسمی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می‌شود و مشخص می‌کند:
- چه کسانی وارث قانونی متوفی هستند
- نسبت آن‌ها با متوفی چیست (فرزند، همسر، پدر، مادر و…)
- سهم‌الارث هر یک طبق قانون چقدر است
این گواهی برای انجام هرگونه اقدام قانونی روی اموال متوفی (مثل فروش ملک، برداشت از حساب، انتقال خودرو و…) کاملاً ضروری است.
چه زمانی به گواهی انحصار وراثت نیاز داریم؟
اگر متوفی هر نوع دارایی، حساب بانکی، سند، سهام، حقوق بازنشستگی یا حتی بدهی داشته باشد، وراث برای اقدام قانونی در این خصوص باید ابتدا گواهی انحصار وراثت بگیرند. بدون این گواهی شما اجازه های زیر را ندارید:
- اداره ثبت اسناد اجازه انتقال ملک نمی‌دهد
- بانک‌ها اجازه برداشت از حساب نمی‌دهند
- اداره مالیات مفاصاحساب نمی‌دهد
- اختلاف بین وراث ممکن است حل نشود
مراحل صدور گواهی انحصار وراثت
مراحل صدور گواهی انحصار وراثت
جمع‌آوری مدارک لازم
مدارک مورد نیاز برای صدور گواهی انحصار وراثت عبارت‌اند از:
- گواهی فوت رسمی متوفی
- شناسنامه و کارت ملی متوفی (در صورت وجود)
- شناسنامه و کارت ملی وراث
- استشهادیه محضری با امضای حداقل ۲ شاهد (مبنی بر معرفی وراث)
- فرم دادخواست انحصار وراثت
- وکالت‌نامه رسمی (در صورت اقدام از طرف وکیل)
تنظیم دادخواست و ثبت آن در دفتر خدمات الکترونیک قضایی
شخص متقاضی باید دادخواست خود را به همراه مدارک به دفتر خدمات قضایی ارائه دهد تا درخواست به شورای حل اختلاف محل اقامت متوفی ارجاع شود.
انتشار آگهی انحصار وراثت در روزنامه (در برخی موارد)
در پرونده‌هایی که ممکن است وراث ناشناخته‌ای وجود داشته باشند، شورا یک نوبت آگهی در روزنامه کثیرالانتشار منتشر می‌کند. اگر کسی ظرف ۳۰ روز به عنوان وارث جدید اعتراضی نکند، پرونده ادامه می‌یابد.
🔸 در پرونده‌هایی که اموال زیادی وجود ندارد یا وراث مشخص هستند، ممکن است نیاز به آگهی نباشد.
بررسی و صدور گواهی توسط شورای حل اختلاف
پس از تکمیل مراحل فوق، شورای حل اختلاف با بررسی مدارک، در صورت نبودن اعتراض یا نقص، اقدام به صدور گواهی انحصار وراثت می‌نماید.
انواع گواهی انحصار وراثت
گواهی انحصار وراثت محدود : مربوط به زمانی است که متوفی دارایی خاصی ندارد یا موضوع پرونده محدود به بخشی از اموال است.
گواهی انحصار وراثت نامحدود : برای کل دارایی‌ها و اموال متوفی صادر می‌شود و در اغلب پرونده‌ها کاربرد دارد.
مدت زمان صدور گواهی انحصار وراثت
در صورتی که مدارک کامل باشد و اعتراضی در پرونده وجود نداشته باشد:
مدت زمان معمول: بین ۳۰ تا ۴۵ روز و در صورت اعتراض یا وجود وصیت‌نامه: ممکن است تا ۳ ماه یا بیشتر زمان ببرد
هزینه صدور گواهی انحصار وراثت
هزینه‌ها شامل موارد زیر است:
- هزینه دفتر خدمات قضایی
- هزینه استشهادیه محضری
- هزینه آگهی روزنامه
- در صورت داشتن وکیل، هزینه های وکیل
نکات دریافت گواهی وراثت
✅ اگر یکی از وراث خارج از کشور باشد، باید وکالت‌نامه رسمی از طریق سفارت ایران ارائه کند.
✅ برای اموال متوفی مانند ملک، خودرو و حساب بانکی، گواهی انحصار وراثت الزامی است.
✅ اگر وصیت‌نامه وجود دارد، قبل از صدور گواهی، باید اعتبار آن توسط دادگاه تأیید شود.
✅ حضور همه وراث برای گرفتن گواهی الزامی نیست؛ نماینده یا وکیل با وکالت‌نامه می‌تواند اقدام کند.
نتیجه گیری
گواهی انحصار وراثت کلید اصلی برای ورود به فرایند تقسیم، انتقال یا فروش اموال متوفی است. این گواهی سند قانونی اثبات وراثت است و برای هر نوع اقدام رسمی و مالی بعد از فوت، ضروری خواهد بود. اگر قصد دارید در زمان کوتاه، بدون دردسر و به‌درستی این مراحل را طی کنید، مشورت با یک وکیل انحصار وراثت می‌تواند بهترین گزینه برای شما باشد.
سؤالات متداول
آیا گواهی وراثت تاریخ انقضا دارد؟
خیر. این گواهی اعتبار دائمی دارد مگر آن‌که با ادله قانونی باطل یا اصلاح شود.
اگر اختلاف بین وراث باشد، گواهی صادر می‌شود؟
در صورت وجود اختلاف، ممکن است پرونده وارد مرحله رسیدگی قضایی شود و تا زمان حل اختلاف، گواهی نهایی صادر نشود.
گواهی وراثت برای ارثیه‌های خارج از ایران هم قابل استفاده است؟
خیر، معمولاً برای دارایی‌های خارج از کشور باید مطابق قوانین آن کشور اقدام شود، اما گواهی ایران ممکن است به‌عنوان سند حقوقی در برخی کشورها پذیرفته شود.