تفاوت بین سند و قرارداد در حقوق، یکی از مفاهیم اساسی است که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. در حالی که این دو مفهوم ارتباط نزدیکی با هم دارند، از نظر ماهیت و کارکرد حقوقی دارای تمایزات مهمی هستند. به زبان ساده، می‌توان گفت هر قرارداد یک سند است، اما هر سندی لزوماً یک قرارداد نیست.
تفاوت بین سند و قرارداد
برای اینکه به طور واضح با تفاوت بین سند و قرارداد آشنا شوید در زیر هرکدام را به طور مجزا توضیح داده و تفاوت ها را معین خواهیم کرد.
سند چیست؟
سند در معنای وسیع‌تر، به هر نوشته‌ای اطلاق می‌شود که بتواند دلیل و مدرکی برای اثبات یک ادعا، یک واقعیت حقوقی، یا یک تعهد باشد. سند، یک ابزار اثباتی است که اطلاعات را به صورت مکتوب ثبت می‌کند. هدف اصلی سند، نگهداری و ارائه اطلاعات برای اثبات موضوعی در آینده است. از ویژگی‌های سند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ابزار اثبات: نقش اصلی سند، اثبات کردن است.
- ثبت اطلاعات: سند، محتوای خاصی را مکتوب می‌کند.
- انواع گسترده: شامل طیف وسیعی از نوشته‌ها می‌شود، از رسید بانکی و فاکتور فروش گرفته تا شناسنامه، گذرنامه و حتی نامه‌های عادی.
می‌تواند رسمی یا عادی باشد: سند خود به دو دسته رسمی و عادی تقسیم می‌شود که اعتبار آن‌ها متفاوت است.
قرارداد چیست؟
قرارداد (یا عقد) یک توافق الزام‌آور بین دو یا چند شخص (حقیقی یا حقوقی) است که بر اساس اراده آزاد طرفین شکل می‌گیرد و به موجب آن، حقوق و تکالیف متقابلی برای آن‌ها ایجاد می‌شود. قرارداد، یک عمل حقوقی است که قصد و رضایت طرفین برای ایجاد یک اثر حقوقی مشخص (مانند انتقال مالکیت، انجام کار، یا ارائه خدمت) در آن نقش اساسی دارد. از ویژگی‌های قرارداد می توان به مووارد زیر اشاره کرد:
- توافق و تراضی: حتماً باید بر پایه توافق و اراده دو یا چند طرف باشد.
- ایجاد تعهد: هدف اصلی آن ایجاد تعهدات و حقوق جدید است.
- الزام‌آور بودن: طرفین ملزم به رعایت مفاد آن هستند.
- دارای ارکان خاص: برای معتبر بودن، باید دارای قصد و رضا، اهلیت طرفین، موضوع معین و جهت مشروع باشد.
تفاوت بین سند و قرارداد به طور کلی چیست؟
تفاوت بین سند و قرارداد به طور کلی و واضح به شرح زیر است:
ماهیت
- سند: یک ابزار اثباتی است؛ یعنی چیزی که یک واقعیت یا ادعا را ثابت می‌کند.
- قرارداد: یک عمل حقوقی است؛ یعنی توافقی که حقوق و تعهدات جدیدی را به وجود می‌آورد.
هدف
- سند: هدفش ثبت و اثبات یک موضوع است.
- قرارداد: هدفش ایجاد و تنظیم یک رابطه حقوقی و تعهدات ناشی از آن است.
جامعیت
- سند: مفهومی عام‌تر است و شامل هر نوشته‌ای می‌شود که جنبه اثباتی دارد.
- قرارداد: مفهومی خاص‌تر است و نوعی از سند محسوب می‌شود که ویژگی‌های خاص یک توافق الزام‌آور را داراست.
ماهیت الزام‌آور بودن
- سند: به خودی خود الزام‌آور نیست، مگر اینکه محتوای آن متضمن یک قرارداد باشد. مثلاً یک رسید بانکی الزام‌آور نیست، اما یک فاکتور می‌تواند نشان دهنده یک تعهد پرداخت باشد.
- قرارداد: ذاتاً الزام‌آور است و طرفین ملزم به اجرای مفاد آن هستند.
وجود اراده متقابل
- سند: ممکن است صرفاً یک‌طرفه باشد (مانند یک گواهی تحصیلی یا یک برگه از دفتر حساب).
- قرارداد: همواره مبتنی بر اراده و توافق حداقل دو طرف است.
سند غیر قراردادی شامل چه چیزهایی است؟
- شناسنامه: یک سند رسمی است که هویت فرد را اثبات می‌کند، اما قرارداد نیست.
- برگ جریمه رانندگی: یک سند رسمی است که تخلف و بدهی را ثبت می‌کند، اما قرارداد نیست.
- دفتر حساب بانکی: یک سند عادی است که گردش مالی را نشان می‌دهد، اما قرارداد نیست.
- فاکتور فروش: یک سند عادی است که خرید و فروش را ثبت می‌کند، اما خود فاکتور به تنهایی قرارداد نیست (البته نشان‌دهنده وقوع یک قرارداد خرید و فروش است).
قراردادی که سند هم هست کدامند؟
- مبایعه‌نامه: هم یک قرارداد است (زیرا توافق بر خرید و فروش است و تعهد ایجاد می‌کند) و هم یک سند عادی (زیرا این توافق را مکتوب و قابل اثبات می‌کند).
- اجاره‌نامه رسمی: هم یک قرارداد است (توافق بر اجاره است) و هم یک سند رسمی (زیرا توسط سردفتر تنظیم شده و از اعتبار رسمی برخوردار است).
- قرارداد کار: هم یک قرارداد است (تعیین کننده حقوق و تکالیف کارگر و کارفرما) و هم یک سند عادی (که این توافق را مکتوب می‌کند).
به طور خلاصه، قرارداد همیشه یک سند است، زیرا برای اثبات وجود و مفاد آن، آن را مکتوب می‌کنند. اما سند می‌تواند چیزهای بسیار دیگری غیر از قرارداد باشد؛ هر نوشته‌ای که برای اثبات امری به کار رود، سند است، بدون اینکه لزوماً متضمن یک توافق الزام‌آور باشد.
سوالات متداول
سند چیست؟
هر نوشته‌ای که برای اثبات یک ادعا یا واقعیت حقوقی استفاده شود.
قرارداد چیست؟
یک توافق الزام‌آور بین دو یا چند نفر که حقوق و تکالیف جدیدی ایجاد می‌کند.
آیا هر قرارداد یک سند است؟
بله، هر قرارداد برای اثبات مفاد خود معمولاً به صورت سند (مکتوب) در می‌آید.
آیا هر سندی یک قرارداد است؟
خیر، بسیاری از اسناد (مثل شناسنامه یا فاکتور) قرارداد نیستند.
هدف اصلی سند چیست؟
اثبات و مستندسازی یک موضوع یا واقعیت.