در نظام حقوقی ایران، حق طلاق اصولاً به مرد داده شده است. به این معنا که مرد با رعایت تشریفات قانونی و پرداخت حقوق مالی زن، می‌تواند همسرش را طلاق دهد. اما زن برای درخواست طلاق از شوهر خود، باید دلایل موجه و قانونی داشته باشد و آن دلایل را در دادگاه به اثبات برساند. اثبات این دلایل در دادگاه از اهمیت بالایی برخوردار است و اغلب به همین دلیل، پرونده‌های طلاق از سوی زن پیچیده‌تر و زمان‌برتر هستند. در زیر دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن به طور کامل شرح داده می شود.
دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن
دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن، در سه دسته کلی قرار می‌گیرند:
- عسر و حرج (موضوع ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی)
- شروط ضمن عقد نکاح
- وکالت در طلاق (حق طلاق)
در ادامه هرکدام از موارد دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن به طور کامل شرح داده خواهد شد.
عسر و حرج
یکی از دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن، طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی ایران مقرر می‌دارد: “در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد، زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.”
عسر و حرج در لغت به معنای سختی، مشقت و دشواری است. در حقوق خانواده، منظور از عسر و حرج، وضعیتی است که ادامه زندگی زناشویی را برای زن “غیرقابل تحمل” و “با مشقت شدید” همراه می‌سازد. دادگاه با در نظر گرفتن عرف، شرایط اجتماعی، سن، تحصیلات و وضعیت خانوادگی زوجه، این وضعیت را احراز می‌کند. اثبات عسر و حرج بر عهده زن است و او باید مدارک، شواهد و دلایل کافی را به دادگاه ارائه دهد. مهم‌ترین مصادیق عسر و حرج که در قانون و رویه قضایی مورد پذیرش قرار گرفته‌اند، عبارتند از:
ترک زندگی مشترک توسط زوج
ترک زندگی توسط مرد نیز یکی از دلایل موجه درخواست از طرف زن می باشد
ترک زندگی خانوادگی توسط زوج (شوهر) حداقل به مدت ۶ ماه متوالی بدون عذر موجه. یا ۹ ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه. عدم تهیه مسکن و وسایل زندگی مشترک به مدت غیر متعارف و بلاتکلیف رها کردن زوجه.
اعتیاد زوج
اعتیاد زوج یکی دیگر از دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن می باشد که زن می تواند از آن برای جدایی کمک بگیرد.
اعتیاد زوج به هرگونه مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی ضرر بزند و ادامه زندگی را برای زوجه دشوار کند.
در صورتی که ترک اعتیاد از سوی زوج ممکن نباشد یا زوج از ترک اعتیاد خودداری کند.
سوء رفتار و سوء معاشرت زوج
ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر و شدید زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد (مانند توهین، تحقیر، فحاشی، آزار و اذیت روحی و روانی).
این مورد نیاز به اثبات از طریق گزارش پزشکی قانونی، شهادت شهود، صورتجلسه کلانتری و… دارد.
محکومیت قطعی زوج به حبس
محکومیت قطعی زوج به مجازات حبس ۵ سال یا بیشتر.
یا محکومیت به جزای مالی که در اثر عجز از پرداخت منجر به حبس شود.
ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج
بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری (واگیردار) یا هر عارضه صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید و ادامه زندگی برای زوجه با مخاطره یا مشقت همراه باشد. این امر نیاز به تأیید پزشکی قانونی دارد.
عدم پرداخت نفقه
خودداری زوج از پرداخت نفقه به مدت ۶ ماه یا بیشتر و عدم امکان اجبار او به پرداخت نفقه از طریق دادگاه (به دلیل عدم توانایی مالی یا مخفی شدن).
در این مورد ابتدا زن باید دادخواست نفقه بدهد و پس از صدور حکم و عدم پرداخت، می‌تواند به دلیل عسر و حرج درخواست طلاق دهد.
ناباروری زوج
در صورتی که زوجین بعد از گذشت ۵ سال از ازدواج به دلیل ناباروری زوج، صاحب فرزند نشوند و زن تمایل به فرزند داشته باشد.
مفقودالاثر شدن زوج
در صورتی که زوج به مدت ۶ ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود و تکلیف زندگی زوجه مشخص نباشد.
عدم برقراری رابطه زناشویی یا رابطه نامتعارف
در صورت عدم برقراری رابطه زناشویی به مدت طولانی یا برقراری روابط زناشویی نامتعارف و غیرشرعی که برای زوجه تحمل‌ناپذیر باشد.
اجبار زوجه به مشاغل منافی با شأن و حیثیت
در صورتی که زوج، زوجه را مجبور به انجام کاری کند که مغایر با شأن و آبروی خانوادگی و اجتماعی او باشد.
نکته مهم: مصادیق عسر و حرج صرفاً محدود به موارد فوق نیستند و دادگاه می‌تواند هر وضعیت دیگری را که ادامه زندگی را برای زن به شدت دشوار کند، به عنوان عسر و حرج بپذیرد.
شروط ضمن عقد نکاح
در سند ازدواج (عقدنامه) و همچنین در عقد خارج لازم (عقدی که خارج از عقد نکاح و به صورت جداگانه بسته می‌شود)، زن و شوهر می‌توانند شروطی را درج کنند که در صورت تخلف مرد از آن شروط، زن وکالت در طلاق پیدا کند. معروف‌ترین این شروط، شروط ۱۲ گانه چاپی سند ازدواج هستند که زوجین در زمان عقد می‌توانند آن‌ها را امضا کنند و به زن وکالت در طلاق دهند.
مهم‌ترین شروط ضمن عقد که در صورت تحقق، زن می‌تواند به استناد آن‌ها درخواست طلاق دهد، عبارتند از:
- تخلف زوج از وظایف: خودداری زوج از پرداخت نفقه یا عدم ایفای سایر وظایف واجبه زناشویی به مدت ۶ ماه.
- سوء رفتار: سوء رفتار یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیرقابل تحمل کند.
- بیماری صعب‌العلاج: ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج (روانی یا مسری یا…) که زندگی مشترک را مختل کند.
- جنون: جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح شرعاً جایز نباشد.
- اشتغال به شغل منافی با حیثیت: اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه با حیثیت خانوادگی و مصالح زوجه منافات داشته باشد.
- محکومیت به حبس: محکومیت قطعی زوج به حبس ۵ سال یا بیشتر یا به جزای نقدی که مجموعاً منجر به ۵ سال حبس شود.
- اعتیاد مضر: اعتیاد زوج به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که به تشخیص دادگاه برای اساس زندگی مضر باشد و زوج حاضر به ترک آن نشود.
- ترک زندگی: ترک زندگی مشترک توسط زوج به مدت ۶ ماه بدون عذر موجه.
- محکومیت به جرم: محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب هر جرمی که موجب آبروریزی زوجه شود.
- ناباروری: عدم بچه‌دار شدن زوج پس از ۵ سال زندگی مشترک به دلیل عقیم بودن یا عوارض جسمی دیگر.
- مفقودالاثر شدن: مفقودالاثر شدن زوج و پیدا نشدن وی ظرف ۶ ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه.
- ازدواج مجدد: اختیار همسر دوم بدون رضایت همسر اول یا عدم رعایت عدالت بین همسران توسط زوج (به تشخیص دادگاه).
برای استفاده از این شروط، زن باید بتواند تحقق شرط مورد نظر را در دادگاه اثبات کند.
وکالت در طلاق (حق طلاق)
یکی از قوی‌ترین و مطمئن‌ترین دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن، داشتن وکالت بلاعزل در طلاق از سوی شوهر است. این وکالت می‌تواند در ضمن عقد نکاح (به صورت چاپی در سند ازدواج) یا در سندی جداگانه (به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی) به زن داده شود.
- وکالت بلاعزل: به این معناست که شوهر نمی‌تواند این وکالت را پس بگیرد یا لغو کند.
- وکالت با حق توکیل به غیر: معمولاً به زن اجازه می‌دهد تا برای انجام مراحل طلاق، وکیلی برای خود انتخاب کند.
اگر زن دارای وکالت بلاعزل در طلاق باشد، می‌تواند بدون نیاز به اثبات هیچ‌گونه دلیلی و بدون نیاز به موافقت شوهر، خود را از قید زوجیت رها کند. در این حالت، زن به وکالت از مرد، خود را طلاق می‌دهد و فرآیند طلاق بسیار ساده‌تر و سریع‌تر خواهد بود، تقریباً شبیه به طلاق توافقی، با این تفاوت که زن به تنهایی اقدام می‌کند.
اهمیت اثبات دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن
در تمامی مواردی که زن می‌خواهد به استناد عسر و حرج یا شروط ضمن عقد طلاق بگیرد، بار اثبات بر عهده اوست. این بدان معناست که زن باید با ارائه مدارک، شواهد، شهادت شهود، گزارش پزشکی قانونی، و سایر مستندات، دلیل موجه درخواست طلاق از طرف زن را ارائه دهد. بدون اثبات قوی، دادگاه حکم طلاق را صادر نخواهد کرد و پرونده ممکن است رد شود.
توصیه پایانی
با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی و قضایی طلاق از طرف زن، به‌ویژه در موارد عسر و حرج، مشورت و بهره‌مندی از خدمات یک مشاوره حقوقی خانواده قویاً توصیه می‌شود. وکیل می‌تواند با آگاهی از قوانین و رویه‌های دادگاه، بهترین راهکار را ارائه دهد، در جمع‌آوری و ارائه مستندات به شما کمک کند و از تضییع حقوق شما جلوگیری نماید.
سوالات متداول
آیا زن می‌تواند بدون دلیل طلاق بگیرد؟
خیر، برخلاف مرد که نیاز به دلیل ندارد، زن برای طلاق باید دلیل موجه و قانونی داشته باشد و آن را در دادگاه اثبات کند.
مهم‌ترین دلایل موجه درخواست طلاق از طرف زن کدامند؟
عسر و حرج (مشقت و سختی غیرقابل تحمل در زندگی) و شروط ضمن عقد نکاح (مانند شروط دوازده‌گانه سند ازدواج) اصلی‌ترین دلایل هستند.
عسر و حرج دقیقاً به چه معناست؟
به وضعیتی گفته می‌شود که ادامه زندگی زناشویی برای زن بسیار دشوار، طاقت‌فرسا و غیرقابل تحمل باشد.