نفقه اصطلاحی عربی به معنای هزینه، خرج و مایحتاج زندگی است. در فقه اسلامی، نفقه به معنای تأمین مالی مایحتاج ضروری زندگی افراد واجب النفقه توسط شخص مکلف به آن است. این مفهوم از جایگاه مهمی در نظام حقوق خانواده در اسلام برخوردار است و هدف آن تأمین امنیت مالی و رفاه افراد ناتوان یا نیازمند در جامعه است.
نفقه چیست ؟
نفقه در اصطلاح حقوقی و فقهی، به مجموعه‌ای از نیازهای مالی و مادی گفته می‌شود که شخصی موظف به تأمین آن برای افراد تحت تکفل خود است. در حقوق خانواده، نفقه بیشتر به تأمین هزینه‌های زندگی همسر، فرزندان و گاه والدین اطلاق می‌شود. شما می توانید جهت دریافت نفقه و محاسبه میزان نفقه از مشاوره حقوقی خانواده در حق گستران استفاده کنید تا شما را در این زمینه راهنمایی کنند.
انواع نفقه
فقها بر اساس افراد واجب النفقه و شرایط آن، انواع مختلفی از نفقه را ذکر کرده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- نفقه زوجه (همسر): بر اساس فقه اسلامی، شوهر موظف به تأمین نفقه همسر خود در طول زندگی مشترک است. این نفقه شامل خوراک، پوشاک، مسکن مناسب، اثاثیه منزل به نحو متعارف، هزینه درمان و در صورت نیاز، استخدام خدمتکار (با توجه به شأن زوجه) می‌شود. حق نفقه زوجه از زمان عقد نکاح دائم و تمکین او از همسرش ثابت می‌شود و حتی در صورت ثروتمند بودن زن نیز ساقط نمی‌گردد.
- نفقه اقارب (خویشاوندان): در صورت عدم توانایی مالی برخی از خویشاوندان نسبی نزدیک (مانند پدر، مادر، فرزندان و در برخی موارد اجداد و نوادگان)، افراد نسبی ثروتمندتر موظف به پرداخت نفقه به آن‌ها هستند. شرایط وجوب نفقه اقارب عبارت است از: نیازمندی فرد مستحق نفقه و توانایی مالی پرداخت کننده. مقدار نفقه اقارب نیز به تناسب نیازهای مستحق و توانایی مالی پرداخت کننده تعیین می‌شود.
- نفقه فرزندان: پدر موظف به تأمین نفقه فرزندان نابالغ خود است. پس از بلوغ پسران، در صورتی که قادر به کسب معاش نباشند و نیازمند باشند، پدر همچنان موظف به پرداخت نفقه آن‌ها است. نفقه دختران نیز تا زمان ازدواج بر عهده پدر است. برخی از فقها معتقدند که اگر فرزند بالغ، اعم از پسر یا دختر، به دلیل بیماری یا ناتوانی جسمی قادر به تأمین معاش خود نباشد، نفقه او بر عهده پدر است.
نفقه زن چقدر است ؟
یکی از پرسش‌های رایج در زمینه حقوق خانواده، میزان نفقه‌ای است که به زن تعلق می‌گیرد. در قانون مدنی به صورت دقیق مبلغ مشخصی برای نفقه زن تعیین نشده است. با این حال، دو معیار اصلی در تعیین آن مورد توجه قرار می‌گیرد:
- شان و جایگاه اجتماعی زن
- نیازهای متعارف و ضروری او
قاضی با در نظر گرفتن این دو عامل و بررسی شرایط زندگی، میزان نفقه هر زن را به صورت موردی تعیین می‌کند.
پرداخت نفقه از سوی شوهر باید به‌صورت ماهانه و منظم انجام شود. در صورتی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند از طریق مراجعه به دادگاه، مطالبه نفقه کند. در این موارد، دادگاه یک کارشناس رسمی را برای ارزیابی شرایط تعیین می‌نماید. کارشناس با در نظر گرفتن عوامل مختلف مانند وضعیت اقتصادی مرد، نیازهای زن، سطح زندگی زوجین و جایگاه اجتماعی زن، مبلغ نفقه را مشخص می‌کند.
پس از صدور رأی دادگاه درباره میزان نفقه، مرد موظف به پرداخت آن خواهد بود. اگر هر یک از طرفین – چه زن و چه مرد – به مبلغ تعیین‌شده اعتراض داشته باشند، باید ظرف ۷ روز پس از اعلام رأی، اعتراض خود را ثبت کنند. در این صورت، دادگاه یک هیئت کارشناسی سه‌نفره تشکیل می‌دهد تا به صورت دقیق‌تر، میزان نفقه را بررسی و تصمیم نهایی را اعلام کند.
نحوه محاسبه نفقه
نحوه محاسبه نفقه
فرآیند محاسبه نفقه در دادگاه اینگونه است که زن با مراجعه به دادگاه خانواده، درخواست تعیین آن را می‌دهد. دادگاه موضوع را به کارشناس رسمی ارجاع می‌دهد. کارشناس با بررسی موارد بالا (شان زن، وضعیت مالی مرد، هزینه‌های جاری زندگی)، مبلغ ماهانه نفقه را تعیین می‌کند. دادگاه بر اساس گزارش کارشناس، حکم صادر می‌کند.
به عنوان مثال:
فرض کنید زنی از طبقه متوسط در تهران زندگی می‌کند. کارشناس ممکن است موارد زیر را در نظر بگیرد (اعداد تقریبی‌اند و بسته به سال و شرایط تغییر می‌کنند):
- خوراک ماهانه: ۱۰ میلیون تومان
- پوشاک ماهانه: ۲ میلیون تومان
- اجاره یا سهم مسکن: ۱۵ میلیون تومان
- هزینه درمان، حمل‌ونقل و سایر: ۵ میلیون تومان
- جمع نفقه ماهانه: حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان
میزان نفقه زن خانه‌دار چقدر است؟
زن بودن و خانه‌دار بودن هیچ تأثیری در سلب حق نفقه ندارد. بر اساس قانون مدنی ایران، همین که زن در عقد دائم شوهر باشد و از او تمکین کند، مستحق دریافت نفقه است — حتی اگر شاغل نباشد، درآمد نداشته باشد یا هیچ فعالیت اقتصادی انجام ندهد.
میزان نفقه زن قهر کرده چقدر است؟
در فقه اسلامی، حق نفقه زن بر شوهر مشروط به تمکین او است. تمکین به معنای انجام وظایف همسری و سکونت در منزل مشترک است. بنابراین، در پاسخ به سوال شما:
اگر زنی بدون دلیل موجه و بدون اجازه همسر، منزل مشترک را ترک کند و اصطلاحاً “قهر” کند، در این مدت، حق دریافت نفقه از شوهر را نخواهد داشت. در این حالت، زن ناشزه محسوب می‌شود و یکی از شروط اصلی استحقاق نفقه (یعنی تمکین) را از دست داده است.
دلایل موجه برای ترک منزل و عدم سقوط نفقه
البته، ترک منزل از سوی زن در برخی شرایط می‌تواند موجه باشد و در این صورت، حق نفقه او همچنان محفوظ خواهد بود. برخی از این دلایل موجه عبارتند از:
- خطر جانی یا مالی: اگر ماندن در منزل برای زن خطر جانی، مالی یا شرافتی داشته باشد.
- بدرفتاری شدید شوهر: در صورتی که شوهر با زن بدرفتاری شدید داشته باشد و زندگی با او غیرقابل تحمل شود.
- عدم تأمین مسکن مناسب: اگر شوهر مسکن مناسب و در شأن زن تهیه نکند.
- بیماری مسری شوهر: در صورتی که شوهر به بیماری مسری و خطرناکی مبتلا باشد و ماندن در کنار او برای زن خطرناک باشد.
- عدم پرداخت نفقه توسط شوهر: اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند.
نفقه زن بعد از طلاق
در فقه و حقوق اسلامی، وضعیت نفقه زن پس از طلاق به نوع طلاق بستگی دارد:
طلاق رجعی
در طلاق رجعی، که در آن مرد در مدت عده (معمولاً سه ماه قمری) حق رجوع به همسر خود را دارد، مرد موظف به پرداخت نفقه به زن در طول مدت عده است. دلیل این امر آن است که در طلاق رجعی، رابطه زوجیت به طور کامل منحل نشده و زن همچنان در حکم همسر مرد محسوب می‌شود.
طلاق بائن
در طلاق بائن، که در آن مرد حق رجوع به همسر خود را ندارد (مانند طلاق توافقی، طلاق به درخواست زن به دلیل عسر و حرج، و طلاق پس از سه بار طلاق رجعی)، پس از پایان عده، مرد تکلیفی به پرداخت نفقه به زن ندارد. با انحلال کامل رابطه زوجیت پس از طلاق بائن و سپری شدن عده، تکلیف مرد به تأمین مالی همسر سابق خود از بین می‌رود.
سوالات متداول
نفقه چیست؟
تأمین مایحتاج ضروری زندگی افراد واجب النفقه.
چه کسانی مستحق نفقه هستند؟
زوجه (همسر)، اقارب نیازمند (مانند پدر، مادر، فرزندان).
آیا زن شاغل حق نفقه دارد؟
بله، در صورت تمکین، اشتغال زن مانع دریافت نفقه از شوهر نیست.
آیا مرد فقیر هم باید نفقه بدهد؟
خیر، نفقه بر عهده کسی است که توانایی مالی داشته باشد.
اگر زن از خانه قهر کند، نفقه می‌گیرد؟
خیر، در صورت عدم تمکین غیرموجه، حق نفقه ندارد.