چک یکی از پرکاربردترین اسناد تجاری در ایران است و بسیاری از معاملات روزمره، قراردادهای تجاری و خرید و فروش‌ها با اتکا به این ابزار مالی انجام می‌شود. اما گاهی به دلایل مختلفی، چک صادر شده هنگام مراجعه به بانک نقد نمی‌شود و به اصطلاح برگشت می‌خورد. این اتفاق ممکن است تبعات جدی مالی، حقوقی و حتی کیفری برای صادرکننده به دنبال داشته باشد. در این مقاله به بررسی عواقب برگشت خوردن چک می‌پردازیم تا بدانیم این مسئله تا چه حد می‌تواند مهم و تأثیرگذار باشد.
عواقب برگشت خوردن چک
ایجاد سوء سابقه بانکی
یکی از اولین پیامدهای برگشت خوردن چک، ایجاد سابقه منفی در سیستم بانکی کشور است. بانک مرکزی اطلاعات مربوط به چک‌های برگشتی را در سامانه «سیاست‌های اعتباری و بانکی» ثبت می‌کند. در نتیجه:
- فرد از دریافت دسته‌چک جدید محروم می‌شود.
- امکان استفاده از تسهیلات بانکی محدود می‌گردد.
- اعتبار فرد نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی کاهش می‌یابد.
محدودیت‌های قانونی و حقوقی
بر اساس قوانین جدید، مخصوصاً قانون صدور چک مصوب ۱۳۹۷، برگشت خوردن چک با محدودیت‌های قانونی جدی همراه است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- ممنوعیت افتتاح حساب جدید یا صدور دسته‌چک تا زمان تعیین تکلیف چک برگشتی
- مسدود شدن مبلغ چک برگشتی از سایر حساب‌های صادرکننده به مدت ۲۴ ساعت
- ثبت چک برگشتی در سامانه‌های استعلام اعتباری مانند سامانه صیاد
امکان طرح دعوای حقوقی توسط دارنده چک
- دارنده چک برگشتی می‌تواند با مراجعه به مراجع قضایی، علیه صادرکننده طرح دعوای حقوقی نماید. در این صورت:
- دادگاه صادرکننده را ملزم به پرداخت وجه چک، خسارت تأخیر و هزینه دادرسی می‌کند.
- در صورت اثبات عمدی بودن صدور چک بی‌محل، امکان درخواست توقیف اموال وجود دارد.
- اجرای احکام ممکن است از طریق مزایده اموال صادرکننده انجام شود.
مسئولیت کیفری (در برخی موارد)
اگر چک بدون قصد پرداخت صادر شده باشد یا تاریخ آن صوری تنظیم شده باشد، مسئولیت کیفری برای صادرکننده به وجود می‌آید. به این معنا که:
- فرد ممکن است به حبس تعزیری از ۶ ماه تا ۲ سال محکوم شود.
- علاوه بر حبس، ممکن است به پرداخت جریمه نقدی معادل دو برابر مبلغ چک نیز محکوم شود.
- سابقه کیفری برای فرد در سامانه سجل کیفری ثبت می‌شود.
نکته: در برخی شرایط، مانند مفقودی یا سرقت چک، ممکن است امکان شکایت کیفری وجود نداشته باشد. بررسی این شرایط نیاز به مشورت حقوقی دارد.
آسیب به اعتبار شخصی و حرفه‌ای
در بسیاری از کسب‌وکارها و روابط کاری، برگشت خوردن چک باعث سلب اعتماد از شخص می‌شود. این موضوع می‌تواند:
- فرصت‌های شغلی یا تجاری را از بین ببرد.
- همکاری با شرکت‌ها و نهادهای رسمی را سخت‌تر کند.
- روابط شخصی و اعتباری فرد را تحت‌الشعاع قرار دهد.
راهکارهای جلوگیری از برگشت خوردن چک
برای جلوگیری برگشت خوردن چک، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:
- صدور چک تنها در صورت وجود موجودی کافی
- ثبت دقیق اطلاعات در سامانه صیاد
- استفاده از چک تضمینی در معاملات مهم
- بررسی اعتبار طرف معامله پیش از پذیرش چک
شکایت بابت برگشت خوردن چک چگونه است؟
شکایت بابت برگشت خوردن چک
برگشت خوردن چک در ایران می‌تواند از طریق دو روش حقوقی و کیفری پیگیری شود. در هر دو روش، اولین قدم دریافت گواهی عدم پرداخت از بانکی است که چک در آن حساب دارد.
روش حقوقی شکایت چک برگشتی
- دریافت گواهی عدم پرداخت: پس از برگشت خوردن چک، به بانکی که چک در آن صادر شده مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت کنید. این گواهی نشان می‌دهد که مبلغ چک در حساب صادرکننده موجود نبوده است.
- تقدیم دادخواست به دادگاه: با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت و کپی چک، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه وجه چک را تنظیم و ثبت کنید. شما می توانید جهت نوشتن دادخواست و پیگیری مراحل شکایت خود از مشاوره حقوقی کیفری بهره مند شوید تا بتوانید در مراحل شکایت موفق تر عمل کنید.
- رسیدگی در دادگاه: دادگاه پس از بررسی مدارک و استماع دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر می‌کند. این حکم معمولاً شامل پرداخت مبلغ چک و خسارات قانونی (مانند هزینه دادرسی و سود تأخیر) است.
- اجرای حکم: پس از صدور حکم قطعی، می‌توانید از طریق واحد اجرای احکام دادگاه، نسبت به توقیف اموال صادرکننده و وصول مبلغ چک اقدام کنید.
روش کیفری (با شرایط خاص)
طبق قانون جدید چک (اصلاحی سال ۱۳۹۷)، شکایت کیفری برای چک برگشتی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که چک دارای یکی از شرایط زیر باشد:
- چک بلامحل ناشی از جرم: اگر صادرکننده با علم به عدم امکان پرداخت وجه چک، آن را صادر کرده باشد (سوءنیت داشته باشد). اثبات این موضوع معمولاً دشوار است.
- چک صادر شده بابت کلاهبرداری: اگر صدور چک وسیله‌ای برای انجام جرم کلاهبرداری بوده باشد.
- چک مفقودی یا سرقتی: اگر چک مفقود یا به سرقت رفته باشد و صادر شده باشد.
مراحل شکایت کیفری
- دریافت گواهی عدم پرداخت: مشابه روش حقوقی.
- مراجعه به دادسرا: با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت و کپی چک، به دادسرای محل وقوع جرم (محل صدور چک یا محل اقامت صادرکننده) مراجعه و شکایت کیفری خود را مطرح کنید.
- تحقیقات مقدماتی: دادسرا پس از دریافت شکایت، تحقیقات لازم را انجام می‌دهد و در صورت احراز وقوع جرم، پرونده را به دادگاه کیفری ارسال می‌کند.
- رسیدگی در دادگاه کیفری: دادگاه کیفری پس از بررسی پرونده و استماع دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر می‌کند. مجازات در این روش می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی و یا هر دو باشد.
- مطالبه وجه چک: حتی در صورت صدور حکم کیفری، برای وصول وجه چک باید از طریق روش حقوقی نیز اقدام کنید.
نتیجه گیری
برگشت خوردن چک تنها یک موضوع ساده بانکی نیست، بلکه تبعات حقوقی، کیفری و اعتباری جدی برای صادرکننده دارد. در دنیای امروز که شفافیت مالی و اعتبار فردی نقش مهمی در موفقیت دارد، لازم است در استفاده از چک نهایت دقت به خرج داده شود. در صورت بروز مشکل نیز توصیه می‌شود در اسرع وقت با مشاور حقوقی مشورت کرده و برای رفع اثر چک برگشتی اقدام کنید.
سوالات متداول
چک برگشتی یعنی چه؟
چکی است که هنگام ارائه به بانک به دلایلی مانند نبود موجودی کافی قابل پرداخت نباشد.
مهم‌ترین دلیل برگشت خوردن چک چیست؟
نبود موجودی کافی در حساب صادرکننده.
چه کسانی می‌توانند چک را برگشت بزنند؟
تنها دارنده چک (ذی‌نفع) می‌تواند آن را از طریق بانک برگشت بزند.
آیا چک برگشتی سوءسابقه ایجاد می‌کند؟
بله، برگشت چک در سوابق بانکی ثبت شده و باعث کاهش اعتبار می‌شود.
چک برگشتی چند سال اعتبار دارد برای شکایت؟
✅ مهلت شکایت کیفری: ۶ ماه از تاریخ صدور یا برگشت.
✅ مهلت شکایت حقوقی: تا ۵ سال از تاریخ برگشت چک.
آیا صادرکننده چک برگشتی زندانی می‌شود؟
✅ در برخی موارد بله، اگر چک عمدی و بدون پشتوانه صادر شده باشد.